
1999 Marmara depreminde İstanbul’un bazı semtlerinde yıkılan binaların fotoğraflarını da yayınlayan İngiltere’de yayınlanan bir gazete, deprem bölgesinde yer alan İstanbul’da Osmanlı döneminde ahşap binalar yapılırken; günümüzde depreme dayanıksız ve betonarme binalar yapılıyor olmasını vurgulayarak depremde yaşanan yıkım ve can kayıpları haberini ‘’ Türk’ ler Osmanlı’ya uymamanın cezasını çekti’’ manşetiyle duyurmuştu.
Ecdadımızın ve dolayısıyla öz kültürümüzün hikmetli davranış biçimini uygulamamanın bir cezasını da 21.yüzyılın başlarında Mardin’de yaşamaktayız. 5 bin yılı aşkın bir süredir şehir hayatının yaşandığı Mardin’de şehir ekonomisi eski yerleşim merkezindeki düzenli şehir planını yeni yerleşim merkezinde uygulayamamanın verdiği bir dağınıklık ve düzensizliği getirmiştir. Bu durum şehirde var olan bir çok zanaat kollarının yok olmasına, ticaretin hacminin erimesine ve dolayısıyla da şehir ekonomisinin zayıflamasına sebep olmuştur.
Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Mardin’de üretim yerleri, depoları ve ticarethaneleriyle hareketli bir ekonomik canlılığı sağlamış çarşılar, şehir planı içerisinde dikkat çekmekte ve günümüz insanına ibretlik dersler vermektedir. Bu çarşılar şehir planında en önemli husus olan kolay erişilebilirlik açısından mahallelere bitişik bir şekilde şehrin içerisinde düzenli bir şekilde dağılırken; birbirinden sinerji alabilmesi sağlanan esnafın da bir arada bulunmasıyla her bir sektörün çak daha canlı, dinamik ve üretken olması sağlanmıştır. Günümüz siyasi sınırlarının Mardin’i çevre bölgelerden ayırmasından önce Musul, Kerkük ve Halep’e kadar uzanan geniş bir bölgeye yerel tarımsal ve sınai üretimin pazarlanması ve karşılıklı ticaretin yüksek hacmi Mardin ekonomisinin tarihte dikkat çekici bir hususudur. Cumhuriyet döneminden sonra Mardin yerel üretiminin pazarı daralarak Mardin ve yakın çevresine hitap eder hale gelmiş ve 1984’te yapılan yeni şehir planında çarşı ve pazarların yerlerinin tespit edilmemesi ve uygulamada da bu ihtiyaca hiç dikkat edilmemesi Mardin’de bir çok zanaatın yok olmasına ve ticari hayatın ciddi zararlara uğramasına sebep olmuştur. Üretim açısından; bizim neslin kurduğu küçük sanayi siteleri, organize sanayi bölgesi gibi sitelerden küçük sanayi sitesi, otomotiv tamircilerini bir arada toplamış; organize sanayi bölgesi de bölge tarımsal ürünlerimizin onlarcasından bir tek buğdayın üretim ve satış hacmini arttırabilmiştir. İhmal edilen diğer sektörlerde ise yaşanan kayıplar Mardin ekonomisinin kayda değer bir varlık gösterememesine sebep olmuştur.
1984 ŞEHİR PLANI ÖNCESİ MARDİN ÇARŞILARI
Tarih kitaplarından ve hayattaki büyüklerimizden elde ettiğimiz bilgilerle derledğimiz çarşılar;
1-Meşkin çarşıları(Diyarbakır kapı civarı)
2-Buğday pazarı (Suk-ul han)
3-Yumurta pazarı (Savurkapı’ da suk-ul bayd
4-Uncular çarşısı(suk-ud dakik)
5-Hayvan pazarı(suk-ul bakar)
6-Pamukçular çarşısı(suk-ul kıtın)
7-Hasan ammar çarşısı(suk-ul bıkkelin)
8-Kasaplar çarşısı
9-Sipahi pazarı(suk-ud dıllelin)
10-Kuyumcular çarşısı(suk-us sıyyeğin)
11-Marangozlar çarşısı(suk-un neccarin)
12-Kayseriyye çarşısı
13-Bakırcılar çarşısı(suk-us sıfferin)
14-Farvacılar çarşısı(suk-ul fervaciyye)
Not:farva:Kuzu derisinden yapılan kışlık, aba türünde bir giysidir.
15-Takunyacılar çarşısı(suk-ul kıbkaçiyye)
16-Pabuççular çarşısı(suk-ul pabuççiyye)
Pabuç: yerel bir çeşit ayakkabıdır.
17-Ayakkabıcılar çarşısı(suk-ul kundereciyye)
18-Demirciler çarşısı(suk-ul hıddedin)
19-Sobacılar çarşısı(suk-us sobaciyye)
20-Tenekeciler çarşısı(suk-ut tenekeciyye)
21-Leblebiciler çarşısı(suk-ul kadamciyye)
22_kılıççılar çarşısı(suk-ul kılıncciyye)
23-Manifaturacılar çarşısı(suk-ul bezzezin)
Şehir içerisinde dağılmış bu çarşı ve pazarlar Mardin ekonomisinin üretken ve canlı olmasını sağlamışken 1984 ve sonrasında yeni yerleşim planında hiçbir çarşı ve pazara yer tespit edilmemiş olması, şehir nüfusunun yer değiştirmesinin de etkisiyle, eski çarşıların önemini kaybetmesine sebep olurken yeni yerleşim merkezinde de faaliyetini sürdürme imkanı bulamamıştır. Bu durum bir çok zanaat kolunun yok olmasına sebep olurken temel ihtiyaç maddelerinin ticaretini yapan esnafın da bulabildiği bir apartman altında ve ciddi yatırımlarla para harcayarak açtıkları iş yerlerinin de cazibe merkezi oluşturamaması ve dolayısıyla ayakta kalabilecek kadar bir ciro yapamaması nedeniyle her yıl onlarca iş yeri açılıp, ciddi masraflar yapıldıktan sonra kapanması Mardin öz sermayesinin heba olması yatırım ve istihdam alanlarının zarar görmesi demektir. Yapılacak küçük düzenleme ve planlamalarla tek istihdam kaynağı olan devlet memurluğuna alternatif istihdam alanları oluşacak ve memleket ekonomisi tekrar tarihteki canlılığına kavuşacaktır.