Yaşadığı dönemde bütün dünyanın önünde diz çöktüğü Makedonyalı İskender, bırakın biriyle konuşmayı, tesadüfen de olsa üzerine bir bakış fırlattığı kişi bile kendini dünyanın en talihli ve ayrıcalıklı insanı sayardı. Ama aynı düşüncede olmayan bir kişi vardı ki işte o kişi gerçekten de istisnaydı. Zira bu kişi için; ne büyük İskender’in büyüklüğü ne Büyük İskender’in fethettiği büyük dünyası ne tanrılık iddiasında bulunduğunu simgeleyen altın boynuzları ne otuz dokuz kilo altın değerindeki asil Arap atı ne makamı ne şöhreti ne tantanası ne de şaşaası önemliydi. Evet, o kişi; maddi açıdan meteliksiz olan, sefilce yaşayan, hırpani kılıklı ve alelâde bir fıçıyı yan yatırmak suretiyle barınak olarak kullanan münzevi ve ünlü filozof Diyojen’den başkası değildi. Bu size ilginç gelebilir ama söz konusu Diyojen olunca bu konudaki görüşünüz de değişebilir tabii.
Zira Diyojen’in manevi dünyası, İskender’in maddi dünyasından kıyas götürmeyecek derecede büyüktü. Başka bir deyişle İskender’in maddi dünyası, Diyojen’in manevi dünyasının içinde kaybolacak kadar küçücük bir misket misali kalırdı. Yine onun gözünde İskender, bu misketin üzerinde tesadüfen duran bir su damlacığından başka bir şey değildi. Evet, İskender ve İskender’in maddi dünyası Onun gözünde hepsi bu kadardı. Varsın başkaları İskender’i büyük, dünyasını koskoca görsünler. Onu hiç mi hiç ilgilendirmezdi. Çünkü O, gerçeği biliyor; O, gerçeği görüyordu. Diyojen’in bir tek gördüğü ve bildiği bundan ibaret değildi elbette. Gördüğü ve bildiği başka şeyler de vardı. Örneğin, İskender’in dünyasının; silah, zorbalık, zulüm, kan, gözyaşı, kibir, şüpheler, riyakârlık, entrika ve ihtiras temelleri üzerine kurulu olduğuydu. Maddiydi ve zahiri bir dünyaydı. Yani gelip geçici olan hayalden başka bir şey değildi. Diyojen’in kendi dünyası ise; temelleri derin düşüncelere dayanan, ilimle, tevazula, sevgiyle ve mutluluğun tözüyle donanımlı asıl olan bir dünyaydı. Nitekim İskender’in dünyasından hiçbir zaman etkilenmediğini buna karşılık İskender’in, Diyojen’in manevî dünyasından çok etkilendiği ve Ona derin bir saygı duyduğunu tarih de kaydeder.
Günümüzde İskender’in dünyasından hiçbir eser kalmaması, buna karşılık Diyojen’in Hz. İsa’nın doğumundan 300 sene önce tutuşturduğu meşalenin günümüz dünyasını hâlâ aydınlatmakta olduğu görüşü, sizce de bunu kanıtlamaz mı?
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki; Her ne kadar Diyojen’in dünyası, İskender’in dünyasının içinde görülse de aslında Diyojen’in dünyası, İskender’in dünyasını tamamen kuşatmış bulunmaktaydı.